مدلسازی عامل محور همکاری و تولید خیر جمعی در مجتمع های مسکونی (مورد مطالعه: مجتمع مسکونی لاله 2 شهر مشهد)

یکی از مهمترین مسایل نظری در جامعه شناسی، اقتصاد و علوم سیاسی شکل گیری و نگهداری خیر جمعی بدون وجود کنترل مرکزی متمرکز است. خیر جمعی یا کالای مشترک حاصل کنش همکارانه جمعی است و مالکان آن همه هستند. خیر جمعی انگیزه افراد برای پرداخت هزینه و همکاری است. ورود به همکاری همواره دارای هزینه می باشد و افراد همکاری کننده منافع حاصله را از هزینه ها بیشتر تلقی می کنند اما گاهی ممکن است برخی افراد، ضمن برخورداری از منافع خیر جمعی سهم خود را در تولید و نگهداشت آن نپردازند. چنانچه اکثریت افراد چنین کنند، خیر جمعی تولید نشده و زیان جمعی شکل می گیرد. از نمودهای مهم این مساله، می توان به مجتمع های مسکونی اشاره کرد. زندگی در مجتمع های مسکونی بدون همکاری و سازمان دهی کنش های جمعی دشوار است. اداره این مجتمع ها به طور داوطلبانه توسط ساکنان انجام می شود و نهاد های قانونی در اداره آن نقشی ندارند. از آنجایی که در مجتمع های مسکونی کنشگران متعدد هستند و میزان مشابهی از توانایی و قدرت دارند همواره نگرانی کنترل و هماهنگی میان کنشگران وجود دارد. ظرفیت پایین همکاری در مجتمع مسکونی، تلاش های خرد و دارایی های جمعی افراد را هدر می دهد و محیط ناامنی برای افراد به وجود می آورد. ازاین رو در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از روش مطالعه موردی بر پایه تحلیل نظریه زمینه ای و طراحی مدلسازی عامل محور به فهم ذهنی آنان از همکاری دست یابیم و سپس مدل شبیه سازی شده آن را مورد آزمون قرار دهیم. مجتمع مسکونی لاله 2 به عنوان مورد تحقیق انتخاب شد و از تمام زوایا موردبررسی قرار گرفت. بر این اساس 35 مصاحبه نیمه ساختاریافته در مورد خانوار صورت گرفت. بر پایه تحلیل یافته ها 13 مقوله محوری به دست آمد که عبارتند از: قلت همکاری اخلاقی، غلبه همکاری اجباری، سکونت گذرا، فضای اجتماعی راکد، کنترل مرکزی ضعیف و ناکارآمدی مدیریت، مشروعیت نداشتن مدیریت، پایبندی به هنجار های خود ساخته، منفعت طلبی ساکنان، بی اعتمادی به همکاری، فاصله تعاملی، وابستگی به همکاری کنندگان حداکثری، غلبه مفت بران در جدال با همکاری کنندگان حداکثری و فروپاشی همکاری و کنش جمعی شکننده به عنوان هسته مرکزی شناخته شد. در این مجتمع چنانچه هنجارها و قواعد روشنی وجود داشته باشد و اکثریت از آن تبعیت می کنند اما این شرایط بسیار ناپایدار است و در صورت وجود اقلیت مفت بران، به سادگی خیر جمعی مزبور می تواند نابود شود. این امر توسط مدلسازی عامل محور نیز مورد تایید قرار گرفت. بر اساس یافته های کیفی، در مدلسازی عامل محور سه دسته ساکنین و راهبرد های هر یک از آنان مشخص شد و سپس رویارویی راهبرد های مختلف ساکنین با شرایط گوناگون مورد سنجش قرار گرفت. یافته های مدلسازی نیز نشان می دهد در صورت حضور اقلیتی از مفت بران خیر جمعی از بین می رود و حضور همکاری کنندگان حداکثری نیز نتیجه ای جز نابودی دارایی خود آنها نخواهد داشت.